تکنولوژی ها روش کار بسیاری از حرفه ها از جمله حسابداری را تحت تاثیر قرار داده اند. در این مقاله به تاثیر رایانش ابری و بلاک چین روی حسابداری می پردازیم.

مقاله آنری دوبارل که آینده را پیش‌بینی می‌کرد

پدیــدار شــدن نرم افزارهــای غیر قابــل کنترل و اپلیکیشن های روزآمدی که به همه ی کاربران یک محور مشــترک خدمات نوین مالی و غیرمالی ارائه میدهند، آینده ی اجتماعات بشــری، دمکراسی و نیز حرفه ی حســابداری را در هاله ی ابهام فرو برده است. 28 دسامبر 1948 ،آنری دوبارل، منطقدان، یکــی از اولین مقاله ها را درباره ی محاســبه گرهای آمریکایــی، که در دوران جنگ جهانی دوم طراحی شــده بودند، در لوموند چاپ کــرد. او از همان آغاز در این مقاله تالش می کرد تبعات سیاســی چیزی را پیش بینی کند که بعدها فناوری اطلاعات نامیده شد. در آن دوران که سایبرنتیک نهال نوپایی بیش  نبود و  اصطالح کاپیتالیســم  نظارت هنوز مطرح نشده بود. او این نکته را دریافت که سرانجام این فناوری به ماشینی برای حکمرانی منجر خواهد شد: "آیا نمیتوان ماشینی را تصور کرد که با گردآوری انواع اطلاعات مربوط به تولیدات و بازار، و سپس با در نظرگرفتن تحلیلی روانشناختی از عموم افراد و اعمالشــان، انواع خروجی های ممکن یک وضعیت را در هــر لحظه ی از پیش تعیین شــده مشــخص کنــد؟"

دوبــارل پیش بینی می کرد که بــا روند افزایشــی ظرفیت های نگهداری و پردازش داده ها، فناوری اطلاعات "لویاتانی شــگفت انگیز (هیولایی اسطوره ای) را در عرصهی سیاست برخواهد کشید." (نقل ازروزنامه ی الکترونیکــی لوموند دیپلماتیک، ژوئن 2019)

هفتــاد ســال پــس از آن، پروژه های شــهرهای هوشمند  در سرتاســر جهان سربرآورده اند. پس از ایاالت متحده، چین، کشــورهای حاشــیه ی خلیج فــارس و بریتانیا، اکنون در فرانســه نیز گروه های بزرگ صنعتی بر ســر ایــن بازار مشــغول رقابت هســتند. همانطور که دوبارل پیش بینی کرده بود، این پروژه هــا در پی تکثیر ابزارهــای اطلاعاتی در سطح فضای عمومی شهرها هســتند، تا بر جریان افراد و کالاها نظارت کننــد، و آنها را تحلیل کنند و درباره ی آنها پیش بینی ارائه دهند. بدین ترتیب، مدیریت شــهری وارد عصر حکمرانــی الگوریتمی می شــود. "شــهر هوشــمند" نیز به طور خاص با ســـویه ی امنیتی آن تعریف می شــود، تا جایی که بازیگــــران صنعتی امروز از "شهر امن" صحبت می کنند.

اســناد اداری مربوط به این پروژه ها نشان از ارتباط تنگاتنــگ حکمرانی شــهری و دکترین های نظامی دارند. در همین راســتا، در ژوئن 2018، قراردادی آزمایشی بین شهرداری نیس و کنسرسیومی از پانزده شرکت به مدیریت Thales با عنایت به "توسعه ی چهارنعل هرنشــینی در سطح جهان" منعقد شد. این قــرارداد تهدیدهای فزاینــده، خطرات طبیعی مانند تغییرات اقلیمی و خطرات انسانی مانند جرائم، تروریسم و غیره را در یک سطح فرض میکند. ولی هیچ اشــاره ای به بررسی تبعات اقتصادی، اجتماعی و سیاســی این پدیده ها نمی شود، چه رسد به بحث دربــاره ی چگونگی واکنش بــه آن. پیش از هر چیز لازم است، تمام شرایط را برای پیش بینی حوادث و فجایع سنجید، و نشان گرهای ضعیف را شناسایی کرد تا بتوان به برنامه ریزی کمک کرد، و پیش بینی هایی بر اساس سناریوهای پایه ارائه داد.

طراحــان "شــهر امن" پلیــس را به دیــده ی قرن هجدهمــی آن یعنی جمــع آوری اطلاعات درباره ی مردم، جهت دهی به رفتارهایشــان بــا پرداختن به متغیرهــای تعیین کننده ی ایــن رفتارها و اطمینان یافتن از فرمانبرداری و بهره وری آنان می بینند. این امر تازه به افق بیش از حد وسیع مفهوم نظم عمومی اعتنایی ندارد، و از این پس به ســاماندهی بی نظمی نیز توجه خواهند کرد. زیرا به لطف پیشرفت فناوری، تکنو کرات ها معتقدند میتوان در میان آشوب، برخی ویژگیهــا و نظم های آماری را پیدا کرد، و به کمک آنها به مقوله بندی، مرتب سازی، و یافتن همبستگی بین داده ها پرداخت. ســرانجام، در قبال این مسائل، پیش بینی، جلوگیری، پیش دستی، تنظیمات لازم را اتخاذ و نیز در صورت لزوم، نشــانه گیری و سرکوب کرد.

بدین منظور، "شــهر امن" بر دو نوآوری فنی استوار اســت. نخست، امکان جمع آوری و تحلیل بسته های مختلفی از داده ها مانند مدارک پلیســی، اطلاعات شــخصی آنلاین- به طــور خاص، در شــبکه های اجتماعی- و غیره برای تولید آمار و نیز، در راستای منطق پلیس پیشگیری، کمک برای اتخاذ تصمیم. دامنه ی ابزارهای نظارتی ای که در ده ســال گذشته توسط سازمان های بزرگ اطلاعاتی آزمایش شده اند بر تمام فعالیت های پلیســی گسترده شده است. در این مقاله کوشش خواهد شد تا با معرفی دو فناوری جدید که تصور میشــود حرفه ی حســابداری را به طورکلی و حسابرســی را به طور اخص مورد تغییر اساسی دهند، با توجه به تجربه ی حضور نگارنده که اخیرا در دوره ی آموزشــی بلاکچین شرکت داشته، بیان شود.

رایانش ابری چیست؟

مجموعــه ای از مرکــز دادگان ســخت افزاری و نرم افزارهــای تأمین کننده ی خدمت پردازشــی را "رایانش ابری" می نامنــد.  رایانش ابری یک روش نوین پردازش اســت که در آن منابع قابل گسترش و اغلب مجازی شده به صورت یک خدمت پردازشی و از راه شــبکه های ارتباطی مانند شبکه های محلی و اینترنــت عرضه می شــود. محوریــت این مدل، خدمت دهی به کاربر بر اساس تقاضا است. بدون آن که کاربر نیازی به تجهیــزات خاصی برای پردازش داشته باشد، یا از محل انجام این پردازش آگاه باشد.

این خدمت را میتوان به شبکه ی برق رسانی تشبیه کرد که مشترک بدون نیاز به داشتن اطلاع از نحوه ی تولید برق و مــکان دقیق تولید آن، تنها با اتصال از طریق یک درگاه، انرژی لازم برای استفاده از وسایل الکتریکی خود را تامین می کند. در ســاله ای اخیر رایانــش ابری در حال تبدیل شــدن به یک فناوری مهم در حوزه ی فناوری اطلاعات اســت. متخصصان این حوزه بر این باورند که رایانش ابری فرآیندها را در حوزه ی فناوری اطلاعات دگرگون خواهد کرد. هدف اصلی این فناوری امکان دسترسی به حجم عظیمی از منابع محاسباتی است که به صورت مجازی سازی صورت گرفته اســت. این عمل با استفاده از تجمیع منابع و ایجاد یک سامانه ی یکپارچه انجام میشود. در این مــدل از منابع محاســباتی، پرداخت هزینه توسط مشتری نیز بر مبنای مقدار و مدت استفاده از منابع انجام میشود.

تاریخچه ی خدمات ابری

منطق رایانش ابری اشتراک زمانی است. به این معنی کــه منابع مختلف رایانه ای بین چنــد کاربر با بهره گرفتن از شــگردهای چند برنامه ای و چند وظیفه ای به اشتراک گذاشته میشود. این راهکار نخستین بار در دهه ی 1950 مورد استفاده قرار گرفت. زمانی که به دلیــل قیمت بالا و انــدازه ی بــزرگ  رایانه های مرکــزی، امکان تهیه ی رایانه بــرای هر کاربر وجود نداشــت. بنابراین، چند کاربر به یک رایانه ی مرکزی دسترسی داشــتند و به طور مشترک از خدمات آن استفاده می کردند. در دهه ی 1970 میلادی، ایده ی ماشــین های مجازی مطرح شــد.

طبق آن، امکان اســتفاده از چند محیط محاسباتی متفاوت بر روی یک محیط فیزیکی واحد امکان پذیر شــد. این ایده، اشتراک زمانی را که در دهه ی 1950 مطرح شده بود، به سطح جدیدی ارتقا داد. در دهه ی 1990 میلادی، شــرکت های مخابراتی امکان دسترسی به ارتباطات مجازی سازی شده را امکان پذیر کردند. بدین ترتیب، به جای ایجاد ســاختارهای فیزیکی مســتقل برای هر کاربر، امکان به اشــتراک گذاری زیرســاخت های فیزیکی برای طیف گسترده ای از کاربران فراهم شد.

در سال 2002 شــرکت آمازون وب سرویس خود را ایجاد کرد که نقش مهمی در گسترش پردازش ابری ایفا کرد. این شرکت از سال 2006 امکان دسترسی به سامانه ی خود از طریق وب سرویس های آمازون را بر پایه ی پردازش همگانی فراهم کرد. شرکت گوگل نیز با ارائه ی خدمــت ابری گوگل داکس  در همان ســال، خدمات ابری را به ســطح عموم جامعه آورد. پس از آن شرکت های مختلف خدمات متنوعی را بر بستر رایانش ابری فراهم کردند.

مدل های به کارگیری رایانش ابری

ابر عمومی: در این روش، مالکیت زیرســاخت و منابع محاســباتی در اختیار یک شــرکت است و خدمــات خود را از طریق شــبکه ی عمومی ارائه می کنــد. در این نــوع ابر، برنامه های مشــتریان مختلف در ســرورها و ســامانه های ذخیره ساز و شبکه ی ابری با هم قرار دارند.

ابر خصوصی: در مقابل تعریــف ابر عمومی، ابر خصوصی قرار دارند که زیرســاخت آن در داخل یــک واحــد تجاری یا ســازمان قــرار دارد و در دسترس عموم نیست. به بیان دیگر، ابر خصوصی به معنی طراحی یک زیرســاخت محاســباتی با اضافه کردن مجازی سازی و واسطه ای مشابه ابر است. این ســاختار به کاربران اجازه میدهد تا با مرکزدادگان محلی خود تعامل داشــته باشند. در واقع ابر خصوصی، مراکز داده ی مجازی شده داخل شرکت هستند. در این مدل اغلب مصرف کننده و فراهم کننده ابر یکی هســتند. البته ممکن است این فضا در مرکز داده شرکت دیگری باشد که به آن ابرخصوصی برون سازمانی میگویند.

ابر ترکیبــی: به روشــی کــه در آن چند ابر ارتباط دارند (انجمنــی، خصوصی یا عمومی) ابر ترکیبی گفته میشــود. به عنــوان مثال، ممکن اســت ســازمانی برای نیازهای اصلی خود مانند ســرور اصلی وبگاه از ابر خصوصی استفاده کند، ولی برای پــاره ای کاربردها مانند کار با فایل های چندرســانه ای بــا ترافیک بــالا از ابــر عمومی اســتفاده کند. یک ابر مرکب، متشکل از چندین فراهم کننده ابر است. این ارائه دهندگان به صورت مؤسسات مجزا هستند. ولی به واسطه ی فناوری اســتاندارد که امکان جابه جایــی و انتقال داده و برنامه را فراهم میکند، اتصالات محدودی دارند.

مدل های ارائه ی خدمات در رایانش ابری

خدمات رایانش ابری را میتوان در سه گروه عمده ی زیر تقسیم بندی کرد:

زیرســاخت به عنوان خدمت: در این مدل، پایه ای تریــن خدمات زیرســاخت مانند تهیه ی سرور، پردازنده، فضای ذخیره سازی و دیگر منابع بر حسب نیاز ارائه میشود. در حال حاضر، غالب خدماتی که تحت فناوری رایانش ابری در داخل کشور ارائه میشود از این نوع است.

بســتر به عنوان خدمت: شــامل نرم افزارها و خدماتی اســت که به کاربــران اجازه می دهد بــا اســتفاده از ابزارهــای عرضه شده توسط ارائه دهنــده، برنامه های کاربردی و نرم افزار ایجاد کننــد. این خدمات میتواند شــامل ویژگی های از پیش پیکربندی شــده ای باشــد که مشترکان میتوانند به عضویت آن درآیند و از آنها استفاده کنند.

نرم افزار به عنوان خدمت: خدمات این گروه تنوع زیادی دارند. زیرا بیشــتر خدمات ارائه شده از یــک برنامه ی کاربــردی میتواند تحت عنوان خدمــات نرم افزاری در اختیار کاربــر قرار گیرد. در ایــن روش کاربر با یک حســاب کاربری و بر بســتر اینترنت می تواند از نرم افزار استفاده کند. همچنین به روزرســانی و نگهداری این نرم افزارها به عهده ی ارائه دهنده ی خدمت است. در سالهای اخیر استقبال از این فناوری در بازار نرم افزارهای سازمانی افزایش یافته اســت، و عرضه کنندگان، علاوه بر روش های معمول، راهکارهای خود را بر بستر این فناوری نیز فراهم کرده اند.

بلاکچین چیست؟

بلاکچین یک پایگاه داده ی توزیع شــده و مبتنی بر اجماع اســت که به صورت مستمر فهرستی از رده یا رکوردها را حفظ میکند که هر کدام به گزینه ی قبلی فهرست ارجاع می دهند. بلاکچین یک سامانه ی ثبت اطلاعات و گزارش توزیع شــده به صورت غیرمتمرکز اســت که مانند یک دفتر اطلاعاتی توزیع شده عمل می کند. در این فناوری با وجود کاربران پرشــمار که به طور همزمان داده هایــی را ثبت و اصلاح میکنند، یکپارچگی محتوای پایگاه داده حفظ میشود، و ایجاد تداخل داده های ورودی به صفر میرسد. زنجیره ی بلاکچین برای اولین بار در ســال 1991 توسط گروهی از پژوهشگران با ترکیب سه فناوری جداگانه و منحصر به فرد به شرح زیر به وجود آمد:

کلیــد عمومــی رمزنگاریشــده: یک کد رمزنگاری شــده منحصر به فرد که به منظور انجام معامله از سوی دو طرف تراکنش ارائه میشود.

شــبکه ی همتا به همتا: ســامانه ای که به هر فــردی اجازه می دهد تا با افــراد دیگر تعامل مستقیم داشته باشد و به طرف سوم نیازی ندارد.

برنامه ی نرم افزاری: کــه به منظور زمانبندی اسناد دیجیتال است.

زنجیــره ی بلــوک را میتــوان به شــکل دفترکل حسابداری در نظر گرفت که بین تعداد زیادی رایانه توزیع شده اســت، یا بانک اطلاعاتی غیرمتمرکز که آمار همــه ی تراکنش ها را در خود ثبــت و بایگانی میکند. بــر این اســاس بلاکچین زنجیــره ای از بلوک هاست، که در هر بلوک تعدادی تراکنش وجود دارد و اطلاعات این تراکنش ها وارد یک تابع ریاضی با الگوریتم یکطرفه و با ورودی و خروجی مشخص می شــود، و جهــت حرکت نیز از ورودی به ســوی خروجی اســت. هر بلوک نیز دارای ســه جزء اصلی داده ، هــش بلــوک و هش بلوک قبلی است.

بــا توجه بــه ســاختار داده ای رمزنگاری شــده که بلاکچیــن دارا اســت، یکپارچگــی بــدون هیچ  کنترل کننده ی مرکزی حفظ میشــود. علاوه بر آن،بلاکچین از نوعی "اکوسیســتم خود حسابرســی" برخوردار است که در این سامانه همه ی تراکنش های ایجاد شــده در هر دوره ی زمانی مثال هر چند دقیقه یا هر چند ســاعت با یکدیگر تطبیــق می یابد. این ویژگی ها همراه با ســایر ویژگی های مطلوب منجر به آن شــده اســت کــه بلاکچین به عنــوان یک راه حل برای چالش افشا و گزارش گری مالی از طرف اتحادیه ی اروپا مطرح شود.

اساس حرفه ی حســابداری بر تأیید و اعتبارسنجی بنا شده است. این مقولات به راحتی توسط امکانات بلاکچین قابل اجرا است. طبق تحقیقات اخیر چهار موسســه ی بزرگ حسابرســی جهان و وال استریت نیز فناوری بلاکچین می تواند عامل دگردیســی و تحول در حرفه ی نسبتا قدیمی حسابداری شود. افشا و گزارشــگری مالی بانکها و رشد بازارهای مالی و افزایش مقررات نظارتی نیز یک چالش اساسی است که بلاکچین به عنوان زیرســاخت نوین و نوآورانه فناوری اطلاعات می تواند در این حوزه راهگشا باشد. زیرا رشد بازارهای مالی و پیچیده شدن محیط کسب و کار، افشا و گزارشــگری اطلاعات در بانکها را به امری پیچیده، هزینه بر، و زمانبر تبدیل کرده است. رشــد ابزارهای مالی مشــتقه و غیرمشتقه از جنس دارایــی و بدهی های مالی و طــرح مباحث نوینی همچون ارزش گذاری منصفانه ی دارایی و بدهی های مالی و ســایر مباحث نوین حسابداری و تغییرات هر روزه آن طی ســال های اخیر نیز مزید بر علت  بوده و بر پیچیدگی افشا و گزارشگری مالی افزوده است.

اتحادیه ی اروپا چالش جدی بانک ها را اجرای قوانین و مقررات پرشماری دانسته است که هر روز از سوی بانک های مرکزی و سایر نهادهای نظارتی بر بانکها تحمیل می شوند، و بانکها نیز ناچارند در اجرای این قوانین و مقررات اطلاعات بســیار زیادی را با تحمل هزینه های گزاف افشــا کنند.

 ایــن چالش علاوه بر هزینه بــر بودن گزارشــگری برای بانــک، مباحثی همچون کیفیت اطلاعات افشا شده، زمان صرف شده برای تولید اطلاعات، میزان قابلیت اتکا به اطلاعات، و انتقال و ارتباط بین داده ها را نیز مطرح کرده است، و همه ی این ها در حالی است که با تغییرات جدید در بازارهای مالی و در جهت همســویی با این تغییرات، هر روز الزامات جدیدی برای افشــا تبیین میشــود کــه بر حجم و اقلام افشــا و گزارش گری بانکها و شرکت های پذیرفته شده در بورس می افزاید.

رعایت ایــن الزامات جز با اســتفاده از فناوری های نوین امکان پذیر نیست. اتحادیه ی اروپا و موسسه ی دیلویت از ســال 2016 اســتفاده از بلاکچین را به عنوان یک راه حل برای افشــا و گزارش گری مالی در بانکها و موسســات مالی و اعتباری مطرح کرده اند.

ســازمان بورس و اوراق بهادار اتحادیه ی اروپا بر این باور اســت که بلاکچین یک منبع طلایی منحصر به فــرد بــرای  گزارش گری در موسســات مالی و اعتباری است، و تحت بسترهای آن میتوان مخازن یکپارچه و متصلی از داده ها را تنظیم کرد که منجر به گزارش گری هوشــمند، با کیفیت، شــفاف و با حداقل هزینه خواهد شد و نه تنها برای گزارش گری موسسات مالی و اعتباری، بلکه برای قانون گذاران و نظارت موثر بر موسسات مالی و اعتباری، نیز دارای کاربرد فراوان است.

بانک های بزرگ ســرمایه گذار نیز چنانچه از فناوری بلاکچین برای رشد کارایی بخش تسویه و پایا پای مبادلات استفاده کنند، می توانند باعث حداقل ده ها میلیارد دلار صرفه جویی شــوند. زیرا بخش تسویه در بانکها، اولین جایی اســت که تاثیر اســتفاده از بلاکچین در آن جا به ســرعت قابل مشاهده است . امــروزه ایــن کار از طریق رد و بدل کــردن تعداد زیادی پیام بین مراکز مختلف، و به صورت دســتی انجام میشــود. به همین دلیــل، فرصت بی بدیلی برای اســتفاده از بلاکچین در نظام بانکداری برای بازســازی زیربنایی این بخش پدیدار شــده است. در همیــن ارتبــاط، ســازمان بــورس اوراق بهادار استرالیا موفق شده اســت حجم زیادی از اطلاعات تســویه ی پس از مبادلات سهام را به یک سامانه ی بلاکچین منتقــل کند. در بخــش پرداختها نیز بانکهــای مرکــزی در سرتاســر جهــان در حال بررســی قابلیت های بلاکچین برای ایجاد تغییر در سامانه های پرداخت خود یا حتی استفاده از آن برای راه اندازی ارزهای دیجیتال هســتند. این موضوع تا حدودی پاســخ به چالشی است که میگوید ارزهای دیجیتال مســتقل ماننــد بیت کویــن می تواند بر سیاست های کنترل پولی آنها سایه افکنده باشد. در زمینه ی پرداخت های برون مرزی نیز رقابت سختی در جریان اســت. از یک سوی ســوئیفت، سامانه ی پیام رســان بین بانکی، برای ارسال پرداخت هایی به ارزش تریلیون ها دلار مورد اســتفاده قرار میگیرد. از سوی دیگر، شــماری از شرکت ها با بهره گیری از فنــاوری بلاکچین به دنبال صرفه جویی در زمان و هزینه ها هســتند. حتی خود ســوئیفت نیز در حال بررسی استفاده از بلاکچین است.

بخش دیگری از فعالیت های بانکی که به شدت تحت الشــعاع بلاکچین قرار گرفته تامین مالی مبادلات تجارت است. زیرا تامین مالی اغلب مبادلات تجاری در جهــان هنوز بــا کاغذ انجام میشــود. به عنوان مثال، بارنامه ها و اعتبارنامه ها به وســیله ی پست و فکس به اقصی نقاط جهان فرستاده میشود. به نظر میرسد بســیاری از بانکها در انتظار مدرنیزه شدن این فرآیند هستند. کارشناسان خبره بانکی معتقدند بلاکچین راه حل این معضل است. زیرا افراد زیادی نیاز دارند که به اطلاعات مشترکی دسترسی داشته باشــند. مثال، حمل نفت از ســنگاپور به مالزی (که همجوار هم هســتند) یک روزه انجام میشود. ولی یــک هفته زمان، صرف رســیدگی بــه پرونده های کاغذی مربوط به آن میشود. در حالی که با استفاده از بلاکچین حداکثــر در همان روز حمل میتوان کل این عملیات را به اتمام رســاند. به همین دلیل اســت که دیجیتالی کردن امور مبادلات مالی بدون دیجیتالی کردن کل فرایند معاملات بی معنی اســت. بنابراین، برای اســتفاده ی بهینــه از بلاکچین، به جز شــرکت های حمل و نقــل، بایــد کارگزاری ها و نمایندگی هــا، و نیز بخش های دیگــری از قبیل گذرگاه های بندری، امور مالیاتی، و شرکت های بیمه نیز دیجیتالی شــوند. مثال، هنوز هم از مهر فیزیکی برای تایید اوراق مبادلاتی استفاده می شود. در حالی که کاربرد بلاکچین بدین معنی اســت که همه ی این فرایند از ابتدا تا انتها به صورت دیجیتالی درآید. در عــوض، این فناوری به همــه ی اطراف درگیر در فرآیند امکان میدهد، دسترســی بلادرنگ و یکسان به داده ها داشته باشند، و تراکنش های جدیدی ثبت کنند. استفاده از رمزنگاری همچنین این اطمینان را فراهم میکند کــه داده های قبلی به هیچ وجه امکان تغییر و دســتکاری نداشته باشــند. به این ترتیب، بدون وجود یک طرف ســوم مورد اعتماد، مسئله ی نبود اعتماد بین طرف های درگیر حل میشود.

بلاکچین در ایران

در ایران طی ســالهای اخیر موضوعــات مرتبط با بلاکچین بیشــتر از سوی نویسندگان، و نه از سوی نهادهای نظارتی، مطرح شــده است. ولی با توجه به اقدامات صورت گرفته در جهان پیشرفته، حرکت به سوی استفاده از این فناوری (با درنطر گرفتن شرایط تحریمی) اجتناب ناپذیر اســت. این مســئله به ویژه برای بانک مرکزی به عنوان نهاد نظارتی و قانونی که به موجب قانون پولی و بانکی کشــور قدرت تنظیم مقررات و تبیین الزامات افشا و گزارش گری و نظارت بر بانکهــا را دارد، حائز اهمیت اســت. با توجه به نو بودن مباحث در ســطح بین المللی، اقدامات بانک مرکزی و ســایر نهادهای مقرراتی و نظارتی در ایران در راستای درک درست (فهم افزار) از آثار بلاکچین و توسعه ی کاربردها و مفاهیم آن در بازارهای مالی و موسســات مالی و اعتباری ایران با هدف همسویی با تغییرات بین المللی و همگام شدن با تغییرات جدید ضروری اســت. پیش از آن که فرصت برای تفسیر و درک تغییرات جدید محدود شــود باید اقدامات لازم صورت گیرد. بررســی های موسسات بزرگ حسابرســی و انجمن حسابداران رسمی انگلســتان حاکی از آن است که فنــاوری بلاکچین از ظرفیت و توانمندی بســیار زیــادی برای ایجاد تحــول در بســیاری از حوزه ها به ویژه حوزه های مالی، حســابداری، حسابرســی و عملیات تامین مالی برخوردار اســت. همان طور که اینترنت بر پایه ی فناوری های دیگری شــکل گرفت، بلاکچین نیز از اینترنت اســتفاده میکند و فرصت تبادل ارزش را برای کاربران فراهم میسازد. توانایی  غیر متمرکزســازی اعتماد و پیاده سازی فرآیندهای اســتاندارد بدون حضور نهادهای واســطه میتواند اقتصاد جهانی را متحول ســازند.

در ادامه نمونه هایی از کاربردهــای الگوهــای غیرمتمرکــز و فنــاوری بلاکچین در حوزه هایی که تاکنون نیازمند مقررات و نیز نظارت متمرکز بوده اند، تبیین میشود.

کاربرد بلاکچین در حسابرسی و گزارشگری مالی

اگر قرار باشــد بلاکچین فقط در یک حوزه کاربرد داشــته باشــد، آن حــوزه جایی جز حسابرســی و گزارشــگری مالی نیست. ثبت ســوابق معاملات در یک دفتر کل، اساس فرآیند حسابداری و گزارشگری مالی اســت. حال با غیر متمرکزسازی این دفترکل به شکلی ایمن می تواند همکاری بین نهادهای مختلف را افزایش داد و بر کارایی و اثربخشــی حســابداری افزود. ســامانه های غیرمتمرکز ایــن امکان را فراهم میکنند تا گزارش های مالی را به سندی زنده تبدیل کنند. به طوری که همه ی ذینفعان بدان دسترســی داشته باشند. اگر چه هنوز تا این مرحله فاصله داریم. ولی گزارش دهی آنی مقصدی اســت که بلاکچین می تواند ما را به آن برساند. در واقع، یکی از مهمترین دستاوردهای بلاکچین در آینده ی نزدیک دسترسی به تهیــه ی گزارش های آنی حســابداری (صورت های مالی به روز) و نیز تســهیل فرآیند حسابرسی مستمر اســت. امکان تهیه ی گزارش های مالی آنی ســبب ایجــاد تحول در حرفه ی حسابرســی نیز میشــود.

اگــر اطلاعات مالی به صورت آنی در دســترس قرار گیرد، مشــکل اساســی گزارش های حسابرسی که همانا اخطار پس از واقعه است از بین خواهد رفت و حسابرسان میتوانند به موقع متوجه هر نوع اشکال موجــود در صورت های مالی شــوند و ارزش آفرینی حسابرسی صورت عملی به خود خواهد گرفت.

کاربرد بلاکچین در ایجاد شفافیت در معاملات

اگــر چه تقلــب در معاملــه، کلاه بــرداری و انجام معامــات صــوری، به صــورت روزمــره میتوانند صورت گیرنــد، و یشــرفت های فنــاوری به ویژه افزایش ســرعت تراکنش های مالی سبب شده است همواره راه های گریز جدیــدی برای دور زدن قانون و  سوءاســتفاده پیدا شود، ولی بلاکچین ضمن این که امکان گزارش دهی آنی مالی را فراهم میســازد، میتوانــد ابزاری برای جلوگیری از اشــتباه، تقلب و نیــز کلاه بــرداری در معاملات باشــد و در نتیجه شفافیت لازم را به معاملات ببخشد. در واقع، نگرانی اندیشــمندان حاضــر در کنفرانس داووس امســال پیشی گرفتن فناوری بر انسان بود، که اولین آثار آن را در بلاکچین میتوان مشاهده کرد که زیرساخت بیت کوین بر آن استوار است.

کاربرد بلاکچین در ارزهای دیجیتال

از نخســتین کاربردهای بلاکچین ظهور بیت کوین و ســایر رمزارزها اســت. زیرا پول های رسمی (نظیر دلار یا یورو) برای ایجاد شــدن و نیز مقررات عرضه نیازمند واســطه (بانک های مرکزی) هســتند. ولی رمز ارزها به شکلی برنامه ای عمل میکنند. به بیانی دیگر، عرضه ی این نوع پول، ســازوکار برای ردوبدل شــدن آن بین طرفین و نیز سایر ویژگی های آن از پیش به صورت کد تعریف شــده اســت. بیت کوین از این روی دگرگون ساز بوده اســت که ثابت کرده است پول دیجیتالی میتواند به شکلی مستقل عمل کند. پس از بیت کوین، پروژه های دیگری نیز تعریف شــدند و ارزهــای دیجیتال دیگری بــا قابلیت های پیشرفته تر و تکمیل تر وارد بازار شدند.

کاربرد بلاکچین در قراردادهای هوشمند

از دیگر حوزه های کاربــردی بلاکچین قراردادهای هوشــمند اســت که در آینده ی نزدیک شاهد آن خواهیــم بود. اتریوم یــک پلاتفرم آزاد مبتنی بر فناوری بلاکچین اســت که توسعه دهندگان را قادر می ســازد تا برنامه های غیرمتمرکز خود را روی آن پیاده سازی کنند. این برنامه ها تحت کنترل و نظارت هیچ ســازمان و نهادی نخواهند بود و تراکنش ها و معامــات روی اتریوم به صورت کامال مســتقل از بانک ها یا نهادهای دیگر پولی انجام میشــوند. ارز دیجیتال این شبکه نیز اتر نام دارد و واحد اختصاری آن ETH اســت. اتریوم یک پلتفرم غیرمتمرکز است که قراردادهای هوشمند را اجرا میکند، و هیچگونه احتمــال از کارافتادگی، سانســور، تقلب یا دخالت اشــخاص ثالث برای برنامه هایی که روی اتریوم اجرا میشــوند، وجود ندارد. برای نمونــه، اتریوم امکان تعریف قرارداد هوشــمند را در اختیار کاربران خود قرار میدهد. همچنین تیم ها میتوانند ارز دیجیتال خود را بر اساس این پالتفرم تعریف کنند.

اســتالر نیز پالتفرمی غیرمتمرکز برای پروژه های مالی اســت که ســرعت تراکنش در آن به مراتب از اتریوم سریعتر است. لومن واحد ارز استفاده شده در شبکه ی استالر است و 100 میلیارد از آن ایجاد شده است که رفته رفته و به صورت خودکار به بازار عرضه می شــود. هر تراکنش در شــبکه ی استالر در کمتر از 6 ثانیــه با یک ده هزارم کارکرد انجام میشــود. پروژه ی دیگــری نیز به نام کاردانو وجود دارد که به چالش های دیگری نظیر توســعه ی ســامانه های غیرمتمرکــز اداری می پــردازد. پروژه هــای متعدد زیاد دیگری نیز وجــود دارد و هر از چند گاهی، ارز دیجیتال جدیدی نیز به بازار عرضه می شود.

تاثیر بلاکچین بر ماموریت های حسابرســان داخلی

بلاکچین زیرساختی را فراهم می آورد تا تراکنش ها به صورت امن بر روی چندین دفتر توزیع شــده ثبت شــوند. در این صورت، امکان دســتکاری اطلاعات وجود ندارد. چنین قابلیتی برای حسابرســان بسیار حائــز اهمیت اســت. زیرا دیگــر نیازی بــه انجام آزمون های مختلف برای حصول اطمینان از صحت داده ها نخواهند داشت. از این رو، صاحب نظران پش بینــی میکنند در صورت تحقــق کامل بلاکچین، حسابرســی مســتمر امکانپذیر خواهد شــد. ولی اقعیت آن اســت که زیرســاخت تحقق حسابرسی مســتمر وجود یک حسابرســی داخلی فعال، کارآ و موثر اســت. در چنین حالتی نظارت حسابرسان بر تراکنشها و حصــول اطمینان از درســتی آنها در زمان انجــام تراکنش امکان پذیر خواهد شــد .البته این تنها یک روی سکه است. بلاکچین گرچه یک بســتر ایمن برای ثبت تراکنش ها است، ولی خود از تقلب و سوءاستفاده در امان نیست. تاکنون چندین مورد دزدی و تقلب در پول های مجازی تولید شــده بر اســاس فناوری بلاکچین گزارش شــده اســت. بــه عنوان مثال، در ســال 2017 میالدی یک هکر توانســت معادل 32 میلیون دلار از پول های مجازی ادریوم را از یک کیف پول الکترونیکی ســرقت کند. مطابق این شــواهد پول های مجازی تولید شــده بر اســاس این فنــاوری دارای امنیت کامل نیســتند. بنابرایــن، حسابرســان داخلی در آینــده همواره با دغدغه ی تقلب و سایر ریسک های امنیتی این پول ها مواجه خواهند بود. عــاوه بر ایــن، شــماری از محدودیت های فعلی بلاکچین که میتواند حسابرسان را با مشکل روبهرو سازد عبارتند از:

  • اگر یکی از کارکنان ســازمان به صورت عمدی یا غیر عمدی مبلغی را به یک حســاب نادرست منتقل کند، امکانی برای بازگشت تراکنش وجود ندارد.
  • اگر حساب بانکی یک سازمان در محیط پول های رمزنگاری شــده مورد سو استفاده قرار گیرد، هیچ مرجع قانونی پاسخگو و رســیدگی کننده به این رخداد نخواهد بود. زیرا در بســیاری از کشــورها هنوز پول های رمزنگاری شــده به صورت قانونی پذیرفته نشده اند.
  • اگــر کلیدی خصوصی که رمزنگاری با آن انجام شده است گم شــود، امکان دسترسی به اسناد و وجوه تولیدشده با آن وجود نخواهد داشت

 البته پیش بینی های موسســات بزرگ حسابرســی نشــان می دهند تا زمان تاثیرگــذاری بلاکچین بر ماموریت های حسابرســان داخلی هنوز زمان زیادی باقی است. ولی در صورت تحقق این رویکرد، تحول در روش ها و رویکردهای حسابرسی ضروری است.

فرصت ها، تهدید ها، نقاط قوت و نقاط ضعف

بلاکچین از طریق ایجاد زیرســاختی ارزان قیمت و با ســرعت بالا در تسویه حســاب و انتقال مالکیت، عمل میکند. همچنین، شرکت ها نقدینگی بالاتری را به نسبت ساختار فعلی در قبال دارایی های دیجیتالی و غیردیجیتالــی نظیر اوراق قابل داد و ســتد در یک بازار ســرمایه بلاکچینی نیاز دارند. از جمله معایب ایــن فناوری نیز می تــوان به عدم وجود اســتاندارد مشخص و همگانی، هزینه ی بالای ناشی از افزونگی، مقیاس ناپذیری اقتصادی، کوتاهی طول کدهای قابل حمل در هر بلوک، و پیچیدگی های فنی آن اشاره کرد. فراموش نکنیم بیت کوین مستقر بر بلاکچین الزاما باید بر دسـتگاه های اینترنتی که دارای مصرف بالای برق هستند، مستقر شوند که با توجه به هزینه ی ارزان انــرژی (برق) در ایران در صورت رفع تحریم و امنیت مورد نظر سرمایه گذاران احتمالا بسیاری از سرورهای بلاکچینــی میتواند در ایران اســتقرار یابد که این موضــوع علاوه بر امتیازات خاص در اشتغال کشور نیز موثر خواهـــد بود.

نتیجه گیری

 اگر چه هنــوز ناشــناخته های بلاکچین خیلی هم روشــن نیســتند، ولی تجربه ی عملی و مســتندات کارکردی این فناوری نشــان می دهد که فناوری های مرتبط با بلاکچین میتوانند زیرســاختی جدید را برای برپایی اقتصاد دیجیتالی نوین پدید آورند که در آینده امکان تاثیرات شــگرفی بر صنعت مالی خواهد داشــت.

در واقــع، میتوان به این امیــد بود که با به کارگیری فناوری بلاکچین، ســطح اعتماد عمومی به داده های مالی و حســابداری به میزانی باورنکردنی بالا خواهد رفت. همچنین، پاره ای از ادعاهای موجود در سطح صورت های مالی بدون نیاز به انجام خدمات اطمینان بخشی حسابرسی مورد پذیرش عمومــــی قرار خواهند گرفت. در مجموع، فناوری بلاکچین با برداشتن پاره ای از محدودیت های موجود در اصـــول و ضوابط حسابداری، حســــابرسی و مالـــی، اعتبار این حرفه ها را در جامعه ارتقاء خواهد داد.

 

نگارنده: غلامحســین دوانی: حسابدار رسمی، عضـــــو انجمــن حســــــابداران خبــره ی امریــکا (ایالت نیویورک)

نشریۀ انجمن حسابداران خبرۀ ایران